10/16/2024

Ես սիրում եմ իմ ազգը` առանց ատելու մյուս ազգերը․ՀՐԱՉՅԱ ԱՃԱՌՅԱՆ


Հայ մեծեր և ճակատագրեր
ՀՐԱՉՅԱ ԱՃԱՌՅԱՆԻ ԴԱՏԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆԸ
1939 թվականի մարտի 7-ին և այն էլ դռնփակ նիստում վերջապես քննության է դրվում Հրաչյա Աճառյանի գործը:
Դատը վարում է Մոսկվայից ժամանած դատական եռյակը:
Դատավոր Նովիկովը ներկայացնում է Աճառյանի մեղադրանքները` նացիոնալիզմ, անգլիամոլություն, լրտեսություն, համալսարանում դաշնակցական խմբակի ղեկավարում, Հայաստանը Ռուսաստանից անջատվելու և միևնույն ժամանակ Ղարաբաղը Հայաստանին միացնելու կողմնակից, լեզվաբանությունից մարքսիստական ուսմունքը դուրս վանելու գաղափարախոս և այլ անհիմն մեղադրանքներ:
Դատավորի այն հարցին, թե լեզվաբանը ինչու է անգլերենը ռուսերենից ավելի շատ սիրում, Աճառյանը պատասխանել է, թե անգլերենի քերականությունը հեշտ է, 300 բառ իմացողը կարող է ճառ արտասանել, մինչդեռ ռուսաց լեզվի քերականությունը շատ դժվար է նույնիսկ ռուսների համար:
Իսկ «նացիոնալիստ» բառի կապակցությամբ ասել է.
«Ես սիրում եմ իմ ազգը` առանց ատելու մյուս ազգերը:
Մենք փոքր ազգ ենք. եթե հայերը ազգասեր չլինեին, հայ ազգը այդքան դարեր չէր կարող պահպանել իր գոյությունը»:

Գիտե՞ք, թե ինչո՞ւ է աշխարհահռչակ ամերիկացի դերասան, կինոռեժիսոր,Մորգան Ֆրիմանը ականջօղեր կրում


Իսկ դուք գիտե՞ք, թե ինչո՞ւ է աշխարհահռչակ ամերիկացի դերասան, կինոռեժիսոր,Մորգան Ֆրիմանը ականջօղեր կրում։

Պարզվում է ականջօղերի արժեքը ճիշտ այնքան է, որքան կբավարարի օտար երկրում մահվան դեպքում դագաղ գնելու նրա համար։ Հնում նավաստիներն են ականջօղեր կրել հենց այդ պատճառով։

Հանրաճանաչ ֆիլմերի գլխավոր հերոսը, ինչպիսիք են «Փախուստ Շոուշենկից» և «Միլիոնանոց փոքրիկը», ծնվել և մեծացել է աղքատ ընտանիքում: Նա հինգերորդ երեխան էր, հայրը վարսավիր էր, մայրը՝ դպրոցի ուսուցչուհի։ Ֆրիմանների ընտանիքը հաճախ էր տեղափոխվում աշխատանք փնտրելու, շուտով ծնողները բաժանվեցին, հայրը մահացավ լյարդի ցիռոզից։

Առաջին անգամ Մորգան Ֆրիմանը բեմ է դուրս եկել 8 տարեկանում՝ գլխավոր դեր խաղալով դպրոցական ներկայացման մեջ։ Նա ծառայել է որպես մեխանիկ ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերում, աշխատել է որպես գործավար, պարող Նյու Յորքում, նկարահանվել հեռուստաշոուներում։ Երկար ժամանակ Մորգան Ֆրիմանը գործնականում չէր ստանում ֆիլմերում նկարահանվելու հրավերներ, ապրում էր պատահական աշխատանքներով։ Եվ միայն 1987 թվականին, երբ Ֆրիմանը 50 տարեկան էր, նա առաջադրվեց «Օսկարի» երկրորդ պլանի լավագույն դերասան «Փողոցային տղան» ֆիլմում։ Դա գլխապտույտ հաջողության սկիզբն էր։ Հաջողություն, որին նա գնում էր այդքան երկար։

Ո՞րն է Մորգան Ֆրիմանի հաջողության գաղտնիքը: Ասում է, որ երբեք կոնկրետ չի ձգտել դրան, միակ բանն այն է, որ միշտ փորձել է ավելիին հասնել։ Յուրաքանչյուր հաջորդ թիրախ պետք է լինի առնվազն մի քանի սանտիմետր բարձր, քան նախորդը:

Եվ այսպես, ահա Մորգան Ֆրիմանի լավագույն իմաստուն մեջբերումներից 20-ը, որոնք կոգեշնչեն ձեզ ձգտել ավելի բարձր նպատակների.

  1. Արդյո՞ք միշտ եմ եղել այստեղ, որտեղ այսօր եմ: Իհարկե ոչ։ Մի ժամանակ ես լրիվ անտուն էի։ Եղել եմ տաքսու, բեռնատարի վարորդ, ինչով ասես, որ չեմ զբաղվել։ Ես վերցնում էի ցանկացած աշխատանք, որպեսզի ապրուստ վաստակեմ: Կյանքն այսպիսին է՝ երբեք չգիտես, թե ինչ է լինելու հետո: Պարզապես պետք է առաջ գնալ:
  2. Պարտվելու լավագույն միջոցը հեռանալ և նույնիսկ չփորձելն է:
  3. Երբ դուք կատարեք ձեր ընտրությունը, այդ ժամանակ ձեր միակ ուղեցույցը կլինի նախախնամությունը: Ինչպե՞ս ամեն ինչ կդասավորվի՝ լավ, վատ, թե ոչ մի կերպ: Ոչ ոք չգիտի։ Բայց սա է քո ճակատագիրը:
  4. Կարող եմ ասել, որ կյանքը բարի է եղել իմ հանդեպ։ Այդպես եղել և մնում է մինչ օրս։ Այնպես որ, ես կարծում եմ, որ այժմ իմ խնդիրն է փոխադարձել նրա զգացմունքները: Ինչպես վերաբերվում եք կյանքին՝ այնպես էլ ապրում եք: Դուք լավ եք վերաբերվում կյանքին, այնպես չէ՞:
  5. Այս աշխարհում կա մեկ ճշմարտություն, կարելի է ասել, Տիեզերքի օրենք։ Եվ եթե դուք դեռ չեք լսել դրա մասին, ապա ժամանակն է իմանալ. «Ինչ էլ որ մենք որոշենք անել, մենք կարող ենք դա անել»:
  6. Քանի դեռ դու քեզ զոհ ես զգում, դու հենց դա էլ կլինես։ Այդպես է դա աշխատում:
  7. Ես միշտ իմ երեխաներին ասում եմ. «Եթե դուք ընկնեք և մնաք պառկած, մարդիկ պարզապես կանցնեն ձեր վրայով: Բայց եթե շարունակեք բարձրանալ, շարունակեք քայլել, անպայման կգտնվի մեկը, ով օգնության ձեռք կմեկնի։ Կօգնի Ձեզ։ Միշտ։ Բայց դուք պետք է պարեք կյանքի այս պարում, ձեր ոտքերը պետք է անընդհատ շարժման մեջ լինեն:
  8. Ներեք՝ միշտ ներեք: Այն հեռացնում է հոգու բեռը, ազատում է վախերից:
  9. Եթե ձևացնում եք Ձեզ ինչ-որ մեկը՝ Ձեր կյանքը դատարկ է: Այն անարժեք է, քանի դեռ չեք արել մի բան, ինչը մարտահրավեր է նետում իրականությանը:
  10. Մի հրաժարվեք ձեր համոզմունքներից միայն այն պատճառով, որ ցանկանում եք հաճոյանալ ուրիշներին: Եթե ​​դուք ինչ-որ բան այլ կերպ եք տեսնում, քան բոլորը, հետևեք ձեր սրտին: Միշտ լսեք միայն նրան:
  11. Երբ արթնանում եք, չեք բարկանում չէ՞ և չեք կորցնում ինքնատիրապետումը, երբ պատուհանից դուրս մինչև ծնկները հասնող ձյուն է: Ուրեմն ինչո՞ւ եք այլ կերպ վարվում, երբ կյանքում անկանխատեսելի իրավիճակներ են լինում: Այս իրավիճակն արդեն կա, և դուք չեք կարող հեռանալ դրանից, դուք պետք է հաղթահարեք այն:
  12. Մարդիկ, ցավոք սրտի, ավելի շատ մտահոգված են թե ինչ ունեն, քան թե ինչպիսին են:
  13. Եթե ​​ձեր կյանքը լավ է ընթանում, և դուք իսկապես հաջողակ եք, ապա ժամանակն է մտածել, թե ինչպես օգնել նրանց, ում բախտ ավելի քիչ է բերել:
  14. Մի իմաստուն մարդ մի անգամ ասել է, որ կատարյալ տղամարդիկ գոյություն չունեն: Իդեալական են միայն մտադրությունները:
  15. Եթե ​​ուզում ես հրաշք տեսնել, եղիր հրաշք։
  16. Սովորեք գնալ կյանքի հոսքով, պարզապես գնացեք դրա հետ, մնացեք անշարժ և թողեք, որ կյանքը տեղի ունենա: Այս անշարժությունը վերածվում է փայլատակության։
  17. Ինչպե՞ս փոխել մեր աշխարհը: Ուղղակի բարին գործել: Ամեն անգամ և ամեն հնարավորության դեպքում:
  18. Երբեք մի թողեք, որ հպարտությունը պտտի ձեր գլուխը: Թող ձեր ձեռքբերումները խոսեն ձեր փոխարեն:
  19. Անընդհատ փորձության ենթարկեք ձեզ՝ դա աճին տանող միակ ճանապարհն է:
  20. Գիտե՞ք, շատ անգամ մարդիկ կանգ են առնում և հանձնվում, քանի որ մտածում են. «Ես պարզապես հոգնել եմ: Ես այլևս չեմ կարող դա անել։ Այս լեռը շատ բարձր է, և ես երբեք չեմ հասնի գագաթին»: Ամենից վատն այն է, որ այդ պահին դուք գագաթից ընդամենը մի քանի քայլի վրա եք:

Նախագահ, ում սպանել են նրա համար, որ կաշառք չէր վերցնում


Բուրկինա Ֆասոյում
1983 թվականի օգոստոսի 4-ին տեղի է ունենում հեղաշրջում։ Իշխանությունն էլ վերցնում է 33 ամյա կապիտան Թոմաս Սանկարան։

Այդ տարիներին երկիրը կոչվում էր Վերին Վոլտա, սակայն Թոմասն այն վերանվանում է Բուրկինա Ֆասո։ Ինչպե՞ս են Աֆրիկայում գործում նախագահները։ Սկզբում զավթում են իշխանությունը, հետո գլխատում են ընդդիմությանն ու ոսկու մեջ լողում։ Իսկ Սանկարան հրաժարվում է 2000 դոլարանոց նախագահի աշխատավարձից՝ պահելով սպայի իր 450 դոլար աշխատավարձը, իսկ մնացած գումարը փոխանցում է մանկատներին։

Այնուհետև կապիտանը վաճառում է բոլոր թանկ Մերսեդեսներն ու դրա փոխարեն գնում է փոքր Renault 5 մեքենաներ։ Ու ըստ նրա՝ չինովնիկի նպատակը ժողովրդին ծառայելն է, ոչ թե շքեղ Մերսեդեսներով շրջելը։ Չինովնիկների աշխատավարձը դարձնում է նորմալ, արգելում է թռչել <<Բիզնես դասով>>, անգամ ինքն է հանդիպումներին մեկնում էկոնոմով, քանի որ դա վճարվում էր պետբյուջեից։

Թոմասն իր սենյակից հանում է օդորակիչը՝ պատճառաբանելով, որ եթե մարդկանց 95%-ը չունի, ինքը չի ուզում նման ճոխություն։ Չինովնիկներին արգելում է հագնել թանկ բրենդային հագուստներ՝ փոխարենը ստիպելով կրել տեղական արտադրողների արտադրած հագուստը։ Այնուհետև տարվա ընթացքում գոնե մեկ անգամ չինովնիկներին ուղարկում էր գյուղացիների մոտ՝ ֆերմաներում օգնելու, հողագործությամբ զբաղվելու, որպեսզի նրանք ծանոթանան այն ծանր աշխատանքներին, որն անում է ժողովուրդն ու ավելի լավ օրենքներ ընդունեն։ Ու արգելում է բոլոր սենյակներում կախել իր նկարը՝ ասելով, որ երկրում իր նման 7 մլն մարդ կա, իմաստ չի տեսնում նկար կախել սենյակներում։

Սանկարան հրաման է արձակում, որ տարվա ընթացքում տղամարդիկ գոնե 1 օր գնան շուկա, իրենք գնումներ անեն, բերեն տուն ու կնոջ համար ընթրիք պատրաստեն։ <<Ցույց տվեք ձեր սերն ու կտեսնեք, թե ինչ լավ է անցնելու համատեղ կյանքը>>։ Դժգոհության ալիքը կամաց-կամաց հասունանում էր, քանի որ և չինովնիկները և տղամարդիկ ահավոր դժգոհ էին ընդունած նորմերից։

Նախագահը բոլոր հողերը բաժանում է գյուղացիներին և արդյունքում 2,5 անգամ բարձրանում է բերքատվությունը՝ երկրում վերջ դնելով սովին։ Թոմասը հրաժարվում է ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի օգնություններից՝ ասելով, որ սպիտակ երկրներում ոչինչ պատահական չի լինում՝ սկզբում քեզ կերակրում են, հետո քեզ կառավարում։

Չինովիկների հոսքը բանտեր չէր դադարում․ 100 դոլար վերցնելու համար 10 տարի բանտ։ Սանկարան Սահարայում 10 մլն ծառ է տնկում, իսկ 2,5 մլն երեխաներ ստանում են պատվաստումներ, որը նրանց փրկում է վիրուսներից։ Երկիրը կամաց-կամաց ոտքի էր կանգնում և աղքատության մակարդակը զգալի նվազել էր, որը բնականաբար ձեռք չէր տալիս Ամերիկայի ու Եվրոպայի լիդերներին։

Ֆրանսիական հատուկ գործակալությունը պատրաստվում էր հերթական հեղաշրջումն անցկացնել Բուրկինա Ֆասոյում՝ տեղացիներին վճարելով 5 մլն դոլար։ 1987 թվականի հոկտեմբերի 15-ին զինվորների մի խումբ հարձակվում է Թոմաս Սանկարի վրա ու սպանում։ Խմբի ղեկավարն էր Սանկարայի մտերիմ, նախարար Բլեյզ Կամպաորեն, ով էլ սպանում, մարմինը կտրատում է ու թաղում անհայտ մի վայրում։

Բլեյզ Կամպաորեն երազում էր, որ մտնի Սանկարայի տուն ու կտեսնի Ռոլլս-Ռոյսի բանալիներ, ոսկիներ ու միլիարդների չեքեր։ Սակայն հետախուզության արդյունքում գտնում է հին Peugeot մեքենա, 3 կիթառ, 1 սառնարան ու 4 հեծանիվ։ Ու Կամպաորեն Աֆրիկայի երկրներին բնորոշ դիկտատուրա հաստատեց, 27 տարի ղեկավարեց Բուրկինա Ֆասոն՝ մարդկանց խոստանալով դեմոկրատիա՝ սոցիալական ռեժիմի փոխարեն։

10/06/2024

Ակնոցի գյուտը


 Մեր օրերում տեսողության խանգարումները բավական տարածված երևույթ են։

Համարյա յուրաքանչյուր մարդ վաղ թե ուշ ակնոց կրելու կարիք է զգում։ Անխոս, ակնոցի գյուտը մարդկության մեծագույն և կարևորագույն բացահայտումներից է։

Պատկերացնո՞ւմ եք՝ որքան լուրջ դժվարություններ էր պատճառում սովորական կարճատեսությունը կամ հեռատեսությունը, երբ դեռ չկար օպտիկական ակնոցը։ Միջին կարճատեսություն ունեցող մարդը, կարելի է ասել, պարզապես զրկված էր սոցիալական կյանքի հնարավորությունից։

Առաջին ակնոցներն ի հայտ են եկել միայն միջնադարում, երբ փորձառու վարպետները սովորեցին ստեղծել բարձրորակ թափանցիկ ապակիներ։

Որոշ պատմաբանների կարծիքով՝ ակնոցը հնարել են չինացիները՝ 7-9-րդ դարերում։ Սակայն ակնոցի գոյության առաջին գրավոր վկայությունը թվագրվում է 1289 թ․, իսկ նրա առաջին պատկերը հանդիպում է Իտալիայի Տրևիզո քաղաքի եկեղեցու մի որմնանկարում՝ ստեղծված 1352 թ․։ Բանն այն է, որ այդ ժամանակ Իտալիայում էին ապրում ապակու մշակման և ապակե իրերի պատրաստման ամենահայտնի և ամենահմուտ վարպետները։ Հատկապես հռչակված էր վենետիկցի արհեստավորների անունը։ Մշտապես գործ ունենալով ապակու հետ՝ նրանք նկատեցի վերջինիսի օպտիկական հատկանիշները։

Լույսի զուգահեռ ճառագայթները, անցնելով երկու կողմից ուռուցիկ ապակիով, սկսում են մոտենալ իրար և ապակու հետևում հավաքվում մեկ կետում՝ կիզակետում։ Այդպիսի տեսապակին անվանում են հավաքող և նշանակում դրական (+) նշանով։ Դրանից պատրաստում են ակնոցներ հեռատեսների համար։

Իսկ անցնելով երկու կողմից գոգավոր տեսապակիով՝ լույսի զուգահեռ ճառագայթներն  այնուհետև շարժվում են տարամետ ուղղությամբ և ձևավորում կեղծ կիզակետ։ Երկգոգավոր տեսապակին անվանում են ցրող և նշանակում բացասական (-) նշանով։ Այս ապակուց ակնոցներ են պատրաստում կարճատեսների համար։

Տեսապակու կենտրոնից մինչև կիզակետ եղած հեռավորությունը կոչվում է կիզակետային։ Որքան այն փոքր է, այնքան մեծ է նրա բեկման ուժը, որի չափման միավորն է դիօպտրը։

Դարերի ընթացքում ակնոցներն աստիճանաբար կատարելագործվել են թե՛ որակի և թե՛ ձևի ու հարմարավետության առումով, սակայն մարդկությունը մինչ օրս պարտական է միջնադարյան այն հանճարեղ վարպետներին, որոնք իրենց աշխատասիրության շնորհիվ նախ կարողացան այդքան մշակել ու թափանցիկ դարձնել ապակին, ապա բացահայտեցին նաև «աղավաղված» պատկերները շտկելու նրա հատկանիշներըը՝ լույսի ճառագայթների ուղղորդման միջոցով։

Կետադրական նշանների ստեղծման պատմությունը

Լեզուներում կետադրական համակարգը ձևավորվել է շատ ավելի ուշ, քան գրերը։ Հնում անգամ բառերի միջև բացատներ չեն եղել, ավելին՝ տարածք խնայելու համար շատ բառեր գրվել են կրճատ։

Սակայն առանց կետադրական նշանների դժվար էր գրավոր խոսքում ասելիքը ճշգրիտ, բոլոր իմաստային երանգներով արտահայտելը, բացի այդ՝ հարկավոր էր հեշտացնել տեքստի ընթերցումը։ Եվ հին հույները ստեղծեցին կետի կիրառության համակարգը․ տողի ներքևի հատվածում դրվող մեկ կետը միմյանցից բաժանում էր փոքրիկ ինքնուրույն շարահյուսական միավորները, տողի միջնամասում դրված կետը` բարդ նախադասության բաղադրիչ նախադասությունները, իսկ տողի վերջում կետը ցույց էր տալիս նախադասության ավարտը, մեկ այլ կետ` նոր պարբերության սկիզբը։ Հռոմեացիները, փոխ առնելով հույների
ստեղծած համակարգը, դրանում ավելացրին ևս մեկ նշան` ստորակետը։

Կետադրական համակարգը կտրուկ զարգացում ապրեց քրիստոնեության տարածման ժամանակահատվածում։ Գրիչները արտագրելով բազմացնում էին Աստվածաշունչը, որը պետք է բարձրաձայն ընթերցվեր քարոզների ու ծիսական արարողությունների ժամանակ։ Ուստի նրանք սկսեցին պայմանական նշաններ ավելացնել, որոնք կօգնեին ճիշտ ու անսայթաք կարդալ և ժողովրդին հասցնել տեքստում արտահայտված միտքը։

Ք․ հ․ 7-8-րդ դարերում իռլանդացիները փոխառեցին լատինական այբուբենն ու կետադրական համակարգը՝ հավելելով նաև այսօր արդեն աշխարհի գրեթե բոլոր լեզուներում կիրառվող հարցական նշանը (?):

Միջնադարում ֆրանսերենում կատարվեց ևս մեկ նորամուծություն՝ ստեղծվեցին չակերտները՝ երկխոսություններում առանձնացնելու տարբեր անձանց ուղղակի խոսքը։

Որոշ տարբերություններով՝ բազմաթիվ լեզուների համար այսօր ընդհանուր է այսպես քանիցս լրամշակված հիշյալ կետադրական համակարգը։ Թեպետ կան լեզուներ, որոնք մեր օրերում էլ չունեն կետադրական նշաններ․․․ և չեն էլ կարող ունենալ, քանի որ դրանցում գրավոր խոսքն արտահայտվում է հիերոգլիֆներով։

Հայերենի կետադրական համակարգում առոգանության նշանները՝ շեշտը, հարցական և բացականչության նշանները, տարբերվում են ոչ միայն իրենց ձևով, այլև կիրառությամբ․ դրանք դրվում են անմիջապես շեշտվող բառի շեշտակիր ձայնավորի վրա։ Միայն մեր լեզվին հատուկ նշաններից է նաև բութը․ հայերենում առանձնացված են բութի և ստորակետի կիրառության շատ դեպքեր, որոնց համար մյուս լեզուներում օգտագործում են միայն ստորակետը։

Ինչպե՞ս է ծնվել Նար-Դոսի անունը

 Նարդոսը մեղրատու ծաղիկ է, որ աճում է նաև Անդրկովկասում: Մի անգամ վիպասանի բրդավաճառ հայրը հիվանդանում է:

Տատի խորհրդով բրդավաճառը նարդոսից պատրաստված հյութ է խմում և ապաքինվում: Դա զարմացնում է փոքրիկ Միքայելին, և նա սկսում է արտակարգ սեր տածել նարդոս ծաղկի հանդեպ: Հետագայում այդ ծաղկի անունը նա դարձնում է իր գրական անունը:
Վիպասանը ծաղկի անունը բաժանել է երկու մասի և դրանք միացրել միության գծիկով: Նա երազում էր երկու տղա ունենալ, մեկի անուն
ը դնել Նար, մյուսինը՝ Դոս: Իր այս երազանքն իրականացնելուց հետո նա պետք է դեն գցեր միության գծիկը և իր անունը գրեր այնպես, ինչպես ծաղկի անունն է գրվում: Բայց գրողն ունեցավ միայն մի տղա (երգիչ , ԽՍՀՄ Ժողովրդական արտիստ Նար Հովհաննիսյանը) և միության գծիկով երկատված անունը ժառանգություն թողեց ընթերցողներին:

Ինչպես սոսին դարձավ հայոց ծառերի նահապետը

 


Հայկ Նահապետի հայրը Թորգոմն էր՝ Նոյ նահապետի որդի Հաբեթի սերնդից: Հենց նա էլ՝ Հաբեթը, կոչվում է հայոց ապուպապ:

Մի անգամ Հաբեթը, թավուտ անտառով անցնելիս, սկսում է ինքն իրեն խոսել: Եվ զարմանում է, որ ծառերից ոչ մեկը չի պատասխանում իրեն: Ուստի ձայնը բարձրացնում է, գոչում ամբողջ ուժով, ապա կանգ է առնում՝ ականջն արձագանքի: Եվ Հաբեթին թվում է, թե ծառերից մեկն արձագանքեց իրեն: Նա մոտենում է վիթխարահասակ մի ծառի՝ բունը մուգ դարչնագույն, ճաքճքած կեղևով, իսկ թաթաձև տերևներն այնպես էին սվսվում, ասես շշնջային ցածրաձայն: Հենց այդ պահին էլ Հաբեթը ծառը կնքում է սոսի անունով, որ նշանակում է բարձրահասակ, պերճագեղ, սեգ, վեհ: Հետո իր տոհմանդամներին ասում է.
– Խոսել գիտե միայն սոսին, մնացածները կա՛մ համր են, կա՛մ հայերեն չգիտեն:
Այդ ժամանակներից էլ սոսին դարձավ հայոց ծառերի նահապետը:

Ովքե՞ր են հայոց պատմիչները

 


Կորյունի, Խորենացու, Փավստոս Բուզանդի, Եղիշեի և Ոսկեդարի մեր այլ պատմիչների անունները հայտնի են բոլորին։ Սակայն այս մեծ հայրերով միայն սկսվում է միջնադարյան հայոց պատմագրություն։ Հետագա դարերում եղան տասնյակ այլ գիտնականներ, որոնց աշխատություններն անգնահատելի դեր են խաղացել հայ և համաշխարհային պատմության ուսումնասիրության գործում։ Թվենք նրանցից որոշների անուններն ու երկերը։

7-8-րդ դարեր

Հովհան Մամիկոնյան – նրա և Զենոբ Գլակի անունով մեզ է հասել «Տարոնի պատմության» աշխատությունը, որը հետաքրքիր տեղեկություններ է պարունակում 4-7 դդ. Տարոնում և Մեծ Հայքի այլ տարածքներում տեղի ունեցած իրադարձությունների վերաբերյալ։

Մովսես Կաղանկատվացի – կազմել է «Աղվանից աշխարհի պատմությունը» աշխատությունը, որտեղ հավաքել է Աղվանքի պատմության տարբեր դրվագներին վերաբերող մի քանի հեղինակների երկեր։ Երկը շարունակել և ամբողջացրել է Մովսես Դասխուրանցին՝ շարադրանքը հասցնելով մինչև 10-րդ դարի կես։

Փիլոն Տիրակացի – հեղինակել է ժամանակագրություն (որոշ ուսումնասիրողներ երկը վերագրում են Անանիա Շիրակացուն)։ Նաև հայերեն է թարգմանել Սոկրատ Սքոլաստիկոսի «Եկեղեցական պատմությունը»։

Անաստաս – «Վասն վանորեից որ ի քաղաքն Երուսաղեմ» երկի հեղինակն է, որ եզակի տեղեկություններ է պարունակում Երուսաղեմում 7-րդ դարում հայերին պատկանող եկեղեցական գույքի վերաբերյալ։

Արտավազդ վանահայր Երաշխավոր – գրել է Սուրբ Վահան Գողթնացու՝ արժեքավոր պատմական տեղեկություններ պարունակող վկայաբանությունը։

9-10-րդ դարեր

Հովհաննես Դրասխանակերտցի – շարադրել է հնագույն ժամանակներից մինչև 920-ական թթ. ընկած պատմական իրադարձությունները։ Հատկապես արժեքավոր է Դրասխանակերտցու «Հայոց պատմության» վերջին՝ 9-րդ դարի երկրորդ կեսի ու 10-րդ դարի առաջին քառորդի դեպքերին վերաբերող մասը, որոնք հեղինակը շարադրում է որպես ականատես։

Թովմա Արծրունի – իր «Պատմություն Արծրունյաց տան» երկասիրության մեջ ներկայացնում է Հայաստանի և Արծրունիների ոստան՝ Վասպուրական նահանգի պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև 9-րդ դարի վերջ։ Նրանից հետո երկը շարունակել են մի քանի անանուն հեղինակներ, որոնք շարադրանքը հասցրել են մինչև 1370-ական թթ։

Ուխտանես – իր «Հայոց պատմության» մեջ բացառիկ տեղեկություններ է հաղորդում 7-րդ դարի սկզբին տեղի ունեցած Վրաց և Հայոց եկեղեցիների բաժանման վերաբերյալ։

Ստեփանոս Ասողիկ – իր «Տիեզերական պատմություն» երկում ներկայացնում է Հայաստանի պատմությունն աշխարհի պատմության համատեքստում՝ սկսած հին ժամանակներից մինչև 1004 թ.։

Անանուն զրուցագիր – նրա երկը հայտնաբերվել և հրատարակվել 1921 թ.՝ սխալմամբ վերագրվելով Շապուհ Բագրատունուն։ Երկում ներկայացված են 9-10 դդ. Վասպուրականի մի քանի իշխանների շուրջ հյուսված պատումներ։

11-13-րդ դարեր

Արիստակես Լաստիվերցի – ներկայացրել է 1000-ից առ 1071 թ. ընկած դեպքերը։

Սամուել Անեցի – գրել է «Հավաքմունք ի գրոց պատմագրաց» (հայտնի է նաև «Ժամանակագրություն» անունով) աշխատությունը, որտեղ ներկայացնում է Արարչագործությունից մինչև 12-րդ դարի 60-ական թթ. պատմության համառոտ ժամանակագրական շարադրանքը։

Մատթևոս Ուռհայեցի – իր «Ժամանակագրության» մեջ շարադրել է 952-1136 թվականների դեպքերը։

Մխիթար Անեցի – շարադրել է Պարույր Սկայորդուց մինչև իր ժամանակները ընկած պատմական անքերը։ Երկից մեզ են հասել միայն առաջին մասի սկզբի գլուխները։

Վարդան Արևելցի – իր «Հաւաքումն պատմութեան» երկում շարադրել է հայոց և ընդհանուր պատմությունը Բաբելոնյան աշտարակաշինությունից մինչև կաթողիկոս Կոստանդին Ա Բարձրբերդցու մահը (1267 թ)։ Հատկապես արժեքավոր է իր ապրած ժամանակաշրջանի՝ 12-րդ դ․ վերջի և 13-րդ դ․ պատմական իրադարձությունների նկարագրությունը։

Կիրակոս Գանձակեցի – գրել է «Հայոց պատմություն», որտեղ շարադրել է Հայաստանի և հարակից երկրների պատմական անցքերը Գրիգոր Լուսավորչի ժամանակից մինչև իր օրերը։

Մխիթար Այրիվանեցի – «Նոր պատմութիւն» ժամանակագրական բնույթի երկի հեղինակն է, որն ընդգրկում է հայ և հարևան ժողովուրդների պատմությունն արարչագործությունից մինչև 13-րդ դար։

Գրիգոր Ակներցի – հեղինակ է «Պատմութիւն ազգին նետողաց» կամ «Պատմութիւն թաթարաց» երկի (մեզ է հասել բնօրինակով), որը Հայաստանում մոնղոլական տիրապետության ժամանակաշրջանի կարևոր սկզբնաղբյուր է (ընդգրկում է 1220-73-ի իրադարձությունները)։

Սմբատ Սպարապետ – գրել է «Տարեգիրք» պատմական երկը՝ 951–1272 թթ․ Մեծ Հայքում, Կիլիկյան Հայաստանում և այլուր տեղի ունեցած քաղաքական դեպքերի համառոտ ժամանակագրությունը։

Հեթում պատմիչ – Կղեմես Ե պապի հանձնարարությամբ գրել է թաթար-մոնղոլների պատմությունը, որն արժեքավոր տեղեկություններ է պարունակում միջնադարյան Արևելքի, Հայաստանի, Կովկասի ու հարակից երկրների մասին։ Նրա անունով է մեզ հասել նաև «Ժամանակագրություն» երկը, որն ընդգրկում է կարևոր տեղեկություններ Հայաստանի և ասիական ու եվրոպական մի շարք պետությունների 1096-1307-ի պատմությունից։

Ստեփանոս Օրբելյան – «Պատմութիւն նահանգին Սիսական» կամ «Պատմութիւն տանն Սիսական» աշխատության հեղինակն է, որտեղ ներկայացվում է Սյունյաց աշխարհի եկեղեցական և քաղաքական ամբողջական պատմությունն ու աշխարհագրությունը։

14-18-րդ դարեր

Թովմա Մեծոփեցի – գրել է «Պատմութիւն Լանկ Թամուրայ և յաջորդաց իւրոց» երկը, որն ընդգրկում է 1386–1440-ի իրադարձությունները։

Գրիգոր Խլաթեցի (Ծերենց) – «Յիշատակարան աղէտից» չափածո ստեղծագործության հեղինակն է, որտեղ որպես ականատես և ժամանակակից անդրադարձել է 1386–1422-ի քաղաքական իրադարձություններին։

Առաքել Բաղիշեցի – «Ողբ մայրաքաղաքին Ստըմպօլայ» (1453) պատմա–քաղաքական պոեմի հեղինակն է, որը գրվել է Կ.Պոլիսի՝ թուրքերի կողմից գրավման կապակցությամբ։

Աբրահամ Անկյուրացի – «Հայոց պատմութեան ժամանակագրութիւն» երկի հեղինակն է (ընդգրկում է հայոց ազգաբանությունից մինչև 1358-ի դեպքերը)։

Սիմեոն Ապարանցի – չափածոյի է վերածել «Վիպասանութիւն Ղագարու Փարպեցւոյ» անվամբ պատմագիրքը, որում շարադրված է եղել Պահլավունի և Մամիկոնյան տոհմերի պատմությունը։

Գրիգոր Դարանաղցի – գրել է «Ժամանակագրութիւն» երկը (1634–40 թթ.), որը ազգային եկեղեցական պատմության արժեքավոր և ստուգապատում սկզբնաղբյուր է, Հայ եկեղեցու՝ տվյալ ժամանակաշրջանի պատմության յուրօրինակ հանրագիտարան։

Սիմեոն Լեհացի – ուղեգրության հեղինակ է, որտեղ ամփոփված են Իտալիայի, Հայաստանի և Պաղեստինի քրիստոնեական սրբավայրեր կատարած ճանապարհորդության տպավորություններն ու խոհերը։ Երկը հարուստ տեղեկություններ է պարունակում հայ ժողովրդի 16-դ. վերջի 17-րդ դարի սկզբի պատմության վերաբերյալ։

Հակոբ Կարնեցի – «Տեղագիր Վերին Հայոց» երկի հեղինակ, որը պատմաաշխարհագրական և ազգագրական կարևոր տեղեկություններ է պարունակում Կարնո գավառի, օսմանյան բռնակալության հարկային համակարգի վերաբերյալ։

Առաքել Դավրիժեցի – Փիլիպոս Ա կաթողիկոսի հանձնարարությամբ գրել է «Պատմութիւն» («Գիրք պատմութեանց», «Պատմագիրք») աշխատությունը (1651–62 թթ.), որտեղ մանրամասն նկարագրել է իր ապրած ժամանակների եղելությունները, անդրադարձել Հայաստանի տնտեսական ու քաղաքական կացությանը, պարսկա-օսմանյան պատերազմների պատմությանը, ջալալիների շարժմանը, վավերականորեն նկարագրել 1604 թ. շահ Աբբաս Առաջինի կազմակերպած՝ հայերի բռնագաղթը և դրա աղետալի հետևանքները։

Զաքարիա Քանաքեռցի – գրել է Հայաստանի պատմությունը Արշակունիների ժամանակներից մինչև 1699-ի դեպքերը։ Այն եզակի սկզբնաղբյուր է հատկապես հեղինակի ապրած դարաշրջանի Հայաստանի և հարևան երկրների քաղաքական ու տնտեսական պատմության ուսումնասիրման համար։

Աբրահամ Գ Կրետացի – «Պատմագրութիւն անցիցն իւրոց և Նատր Շահին պարսից» երկի հեղինակ, որտեղ շարադրել է 1734–36 թթ. Հայաստանում և հարակից երկրներում տեղի ունեցած իրադարձությունները։

Եսայի Հասան Ջալալյան – 18-րդ դարի առաջին քառորդի Հայոց պատմության արժեքավոր սկզբնաղբյուր է նրա հեղինակած «Պատմութիւն Աղուանից»-ը (1839), որն իր ժամանակի դեպքերի նկարագրությունն է և հասնում է մինչև 1723-ը։

Աբրահամ Երևանցի – «Պատմութիւն պատերազմացն…» երկի հեեղինակն է, որն արժեքավոր աղբյուր է Անդրկովկասի և թուրք-պարսկական հարաբերությունների պատմության ուսումնասիրության համար։ Ընդգրկում է աֆղանների ապստամբությունից մինչև Նադիր Շահի գահակալությունը կատարված դեպքերը (1721-36)։

Հակոբ Ե Շամախեցի – 1743-ից կազմել է գավազանագիրք՝ շարադրելով կաթողիկոսարանի դեպքերը։

Խաչատուր Ջուղայեցի – հայկական պատմագրական աղբյուրների տեղեկությունների հիման վրա գրել է «Պատմություն Պարսից» երկը՝ սկսելով Աքեմենյան Կյուրոս Մեծից (Ք․ ա. 550 – 530) և ավարտել զենդ Քերիմ խանի տիրակալությամբ (1760-1779)։

Միքայել Չամչյան – նրա «Պատմություն Հայոց» աշխատությունը Հայաստանի քննական պատմություն ստեղծելու առաջին փորձն է հայ պատմագրության մեջ՝ Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունից» հետո։