Թուրքիայում փոքրամասնությունները, այդ թվում և հայերը կազատվեն ամենօրյա տխրահռչակ երդումից

Բարեփոխումների «ժողովրդավարացման փաթեթ»-ը, որը սեպտեմբերի 30-ին հանրությանն էր ներկայացրել Թուրքիայի  վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը մեծ աղմուկ է բարձրացրել: «ժողովրդավարացման փաթեթ»-ի, Թուրքիայի հայ համայնքի համար դրա նշանակության մասին ASEKOSE.am-ի թղթակիցը զրուցել է թուրքագետ,  Թուրքագիտական պորտալի հիմնադիր, Գևորգ Պետրոսյանի հետ:

Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում Էրդողանի կողմիցներկայացված «ժողովրդավարացմանփաթեթ»-ը, ո՞ւմ է այն ուղղված և, ի վերջո, ինչխնդիրներ է լուծում:

-Փաթեթը հիմնականում ուղղված է ազգային փոքրամասնություններին, իսկ եթե ավելի կոնկրետացնենք, ապա այն մեծապես վերաբերում է քրդական հարցին, որը շարունակում է մնալ մերօրյա Թուրքիայի ամենաառաջնային խնդիրը: Սակայն, պետք է արձանագրել, որ այն չի լուծում ժողովրդավարացման ճանապարհին Թուրքիայի հսկա անելիքներն ու անասելի բարդ խնդիրները:

ժողովրդավարական բարեփոխումների փաթեթում կա նաև թուրքերեն տառերիմասին օրենքի փոփոխության առաջարկ: Այսպես` առաջարկվում էփոփոխության ենթարկել 1928 թվականին ընդունված թուրքերեն տառերի մասինօրենքը և գործող 29 տառերի հետ միասին օգտագործել նաև քրդերենում առկա  x, w և q տառերը: Բարեփոխում համարվող նման փոփոխությանանհրաժեշտությունը պատճառաբանվում է հետևյալ կերպ, որ թուրքօգտատերերը համացանցում արդեն նեղվում են թուրքական այբուբենիսղությունից և սկսել են ակտիվ գործածել վերոնշալ երեք տառերը: Բացի դրանիցքրդական ծագում ունեցող քաղաքացիներն իրենց անունների կամբնակավայրերի, տեղանունների հարցերում բազմաթիվ դժվարություններ ենունենում: Իրականում, ի՞նչ  է թաքնված այս որոշման ներքո:

-Այստեղ պետք է հասկանալ Թուրքիայի վարչապետ Թայիփ Էրդողանի կառավարության շարժառիթները: Նախ Էրդողանը նախկին ընտրություններում քրդերից ձայներ է ստացել, խոստումներ տվել, որոնք էլ պետք է գոնե մասամբ բավարարվեն: Իրականում Էրդողանը լավ հասկանում է, որ խորքային ու իրական փոփոխությունները կարող են բերել քրդական պետության հիմնմանը կամ ինքնավարության ստեղծմանը ներկայիս Թուրքիայի տարածքներում: Բայց և որոշ փոփոխությունների ժամանակը վաղուց հասունացել է, ու դրանցից խուսափելն էլ է լի պայթյունավտանգ իրավիճակներով: Պետք չէ մոռանալ նաև «Քրդստանի աշխատավորական կուսակցության» (PKK) գործոնը, որը դադարեցրել էր ռազմական գործողությունները Թուրքիայում` այդ երկրի կառավարության կողմից քրդերի իրավունքների ընդլայնման հնարավորություն տալով: Այսպիսով, պետք է փաստել, որ «ժողովրդավարացման փաթեթը» թեև որոշակի դրական քայլեր նախատեսում է ու ուղղված է հիմնականում քրդերի իրավունքների ընդլայնմանը, սակայն այն չի կարելի համարել իրապես խորը բարեփոխումներին ուղղված փաստաթուղթ:

Սա արդյոք կարո՞ղ է վտանգավոր լինել տեղի հայության համար. կա՞նսպառնալիքներ:

-Հայաստանի շահերից է բխում իր հարևանությամբ ունենալ ավելի ժողովրդավար պետություն: Իսկ Թուրքիայի հայ համայնքի համար դա առավել, քան կարևոր է: Հայ համայնքը, ամեն դեպքում, որոշակի շահում է այս ամենից: Պետք է ընդգծել նաև, որ բացի քրդերին սիրաշահելու հարցից, Թուրքիայի ներկայիս իսլամամետ իշխանությունը փորձում է նաև, այսպես ասած, կրոնական փոփոխություններ էլ մտցնել, ինչը ցայտուն ցուցադրում է նույն փաթեթով պետական մի շարք կառույցներում գլխաշոր կրելու արգելքը վերացնելու նախաձեռնությամբ, ինչի հեղինակն էր արևմտյան արժեքների կիրառման մեծ սիրահար Աթաթուրքը: Իհարկե, ևս մեկ կետ խիստ կարևոր է հասկանալ. այս կերպ պաշտոնական Անկարան փորձում է իրեն գովազդել աշխարհում, ցույց տալ, թե Թուրքիան շարժվում է ժողովրդավարացման ուղով: Եվ վերջապես, կարևոր է հասկանալ ևս մեկ բան, սա դեռ միայն փաթեթ է, այն ամբողջովին ուժի մեջ մտած փաստաթուղթ չէ, և այսպիսով, հնարավոր են դեռ քննարկումներ օրենսդիր մարմիններում, փոփոխություններ, ձգձգումներ և այլն:

Անդրադառնանք նաև երդման արարողությանը,  քանի որ փաթեթով նաևնախատեսված է Թուրքիայի ազգային փոքրամասնությունների դպրոցներիցհանել երդման արարողակարգը, որը սկսվում է «Ես թուրք եմ»արտահայտությամբ: Դրա փոխարեն որևէ բան առաջարկվե՞լ է, թե լրիվազատություն է տրվում այս առումով:

-Ինչ վերաբերում է Թուրքիայի տարածքում հանրակրթական դպրոցների տխրահռչակ երդմանը, ապա դրա վերացումը միանշանակ հոգեբանական առումով պոլսահայ  դպրոցականների համար կարևոր է: Ստամբուլի մասնավոր հայկական դպրոցներում օրենքի ուժով ամենուր Աթաթուրքի պատկերներն են, թուրքական դրոշները, նրանից ինչ-որ խոսքեր, թուրք ազգի գովեստներ, իսկ դրանց էլ գումարվում էր ամենօրյա նման երդումը, որտեղ այլազգի աշակերտներն ամեն օր ասում էին «թուրքն ամենալավն է», «թուրքն ամենաաշխատասերն է», «թուրքն ամենա-ամենան է», իսկ սա վերջին շրջանում անգամ թուրք հասարակության առաջադեմ հատվածի քննադատությանն էր արժանանում, էլ չասած` ազգային փոքրամասնությունների համար ինչ էր նշանակում: Իհարկե, թեև ժամանակակից աշխարհում նման երևույթները պետք է վաղուց վերացած լինեին, սակայն արդի Թուրքիայում անգամ այդ երդման վերացումն արդեն ինքնին իրադարձություն է և առաջ քայլ է համարվում, այնինչ ժամանակն է շատ ավելի խորը բարեփոխումներ իրականացնել օսմանյան բարքերի մի մասն իրապես ժառանգած, իսկ մի մասն էլ բացասական առումով էլ ավելի զարգացրած մեր արևմտյան հարևանի մոտ:

Ձևախեղվել են մի շարք՝ Քահրամանմարաշի (Մարաշ), Գազիայնթափի(Այնթափ) և Շանլըուրֆայի (Ուրֆա) տեղանունները: Արդյո՞ք սա շատ լավմտածված քաղաքական քայլ չէ, չէ՞ որ աղավաղվում է պատմությունը:

-Իրականում խոշոր տեղանունները Թուրքիայում ավելի քիչ փոփոխությունների են ենթարկվում, իսկ այ ավելի փոքր բնակավայրերի տեղանունները հիմնովին փոխվում են և թուրքացվում: Խնդիրն այստեղ է: Իսկ Ձեր թվարկած տեղանուններն այնքան էլ չեն անվանափոխվել ըստ էության, այլ հավելումներ են ստացել այսինքն` հերոս-քաղաքներ են քահրաման, գազի դրանք թուրքերենով նշանակում են հերոս: