Եթե տուն, մեքենա չունես ու հանգստի չես մեկնում, ուրեմն աղքատ ես

 

Վերջերս տեղի ունեցավ ԱՄՆ «Հայ գրողների միության» փոխնախագահ, ազգային գործիչ, թարգմանիչ, հրատարակիչ, մատենագետ, հրապարակախոս, մանկավարժ, գրող  Հովսեփ Նալբանդյանի երկու գրքերի՝ «Կեանքի շարունակուող շաւիղներ» և «Հայ գիրքը Ամերիկայի մէջ» (1857-2015 թթ.) մատենագիտական աշխատության շնորհանդեսը, որը հեղինակը նվիրել է Հայոց ցեղասպանության  100-րդ  տարելիցին:

Հովսեփ Նալբանդյանի հետ զրուցել ենք գրքերի կազմման ընթացքում առաջացած խնդիրների, ժամանակակից գրականության, Սիրիան լքելու պատճառների, հալեպահայության խնդիրների, Հայրենիք չվերադառնալու և այլ հարցերի մասին:

1992-93 թթ Մեսրոպյան ազգային վարժարանի տնօրենն էիք, սակայն այս աշխատանքը թողեցիք և մեկնեցիք ԱՄՆ: Ինչո՞ւ:

-Վարժարանն ուներ  205 աշակերտ, աշխատակիցներ..շատ պատասխանատու և դժվար աշխատանք էր, իսկ ամսավճարը՝ շատ ցածր էր և, քանի որ դպրոցը իմ տնից ավելի հեռու էր, ստացած գումարի 50 տոկոսը ծախսվում էր միայն գնալ-գալու համար: Որոշեցի այլ աշխատանքներ  կատարել, դրանք էլ իենց խնդիրներն ունեին: Նախընտրեցի գնալ ԱՄՆ:  Բացի այս՝ գրքերս հրատարակելու ծրագիր ունեի, որն ազատ շուկա էր ենթադրում, իսկ Սիրիայում չկար այդ ազատությունը, քանի որ ամեն գիրքը՝ ասենք 300 էջանոց, նվազագույնը 270 էջը պետք է թարգմանեիր արաբերեն, սա պետք է գնար կուսակցական կենտրոն, 3-4 ամիս ստորագրվեր-կնքվեր, և եթե ծանոթ չունենայիր, ապա այդ ժամանակահատվածում դժվար թե պատասխան ստանայիր, ուստի «խաթրը պետք է առնեիր»: Կարող է կարդալուց հետո ասեին՝ այս 50 էջը չպետք է լինի, պետք է նորից նստեիր , վերախմբագրեիր ու կրկին ուղարկեիր: Այս օրենքը 2001-2002թթ փոխվեց, բայց ես արդեն այդտեղ չէի: Փառք Աստծո, ԱՄՆ-ում կարողացա ծրագիրս իրականացնել:

ԱՄՆ-ում լավ վարձատրվող աշխատանք հեշտությա՞մբ գտաք:

Առաջին 10 ամիսը անգործ էի, շատերը չէին ուզում ինձ աշխատանքի ընդունել, քանի որ կուսակցական չէի, հետո մեկ օր համակարգչի առջև նստեցի ու որոշեցի մեքենագրել սովորել: Սրա համար 1 ամիս պահանջվեց.արևելահայերեն էի կարդում ու մեքենագրում դասական ուղղագրությամբ: Արդյունքում «Մասիս» շաբաթաթերթում կարողացա գործ գտնել: 3 տարի հետո աշխատում էի թե՛ շաբաթաթերթում, թե՛ հայկական դպրոցում, իսկ 1997 թվականից հետո ուսուցիչ էի մինչև 2006—2007թթ.: Սակայն տեսա, որ ըստ արժանվույն չեմ գնահատվում, որոշեցի դուրս գալ: Հիմա օտար կազմակերպությունում եմ աշխատում, հայերեն եմ դասավանդում: Ամենաքիչը հայերենի դասարանն է: Պետք է ընդունենք, որ Կալիֆորնիայում երիտասարդները երբեք չեն ձգտում հայերեն սովորել, մտածում են, թե անգլերեն գիտեն, ապա ամեն ինչ գիտեն: Դա այդպես չէ: Հայերենը որպես ճկուն լեզու՝ օգտակար է տարբեր լեզուներ սովորելու համար: Մեր լեզուն շատ գեղեցիկ է: Ես 40 տարի ամեն օր հայերեն եմ սովորում:

Վերջը կուսակցական դարձա՞ք:

Չէ, անկախ եմ, դրա համար էլ ինձ հայկական դպրոցները չեն ընդունում:

Գաղտնիք չէ, որ Սփյուռքում ապրող մեր հայրենակիցները գերադասում են օտար, քան հայկական դպրոցները: 90-ականներին ինչպիսի՞ վիճակ էր:

-Եթե իմ ժամանակ 9000-10.000 աշակերտ կար հայկական դպրոցներում, ապա հիմա 2000-ի էլ չի հասնում: Ապահով վայրերի դպրոցներն են նախընտրում,, ու եթե թվով շատ են լինում առավոտյան և կեսօրին են դասեր լինում.խառը վիճակ է.պատերազմ է:

Պատերազմական իրավիճակից ելնելով շատերը հեռանում են Հալեպից, մի մասը գալիս է Հայաստան, սակայն գերադասում է կրկին Հալեպ վերադառնալը կամ այլ երկիր մեկնելը.ինչո՞ւ:

-Հիմա այստեղ ես ընկերներ, բարեկամներ ունեմ, որոնք 180 կամ 200 դոլարով բնակարան են վարձել: 4 հոգի է ընտանիքում և նրանց բոլորի աշխատավարձը հազիվ 500 դոլար է կազմում, ինչը չի բավականացնում, քանի որ մեծ մասը վարձ են վճարում, գումարած կոմունալները և սնունդը: Սփյուռքահայերը ուրիշ տեղ չեն գնա, եթե պետությունը մտածի նրանց մասին:

Անպայման չէ, որ Երևանում ապրեն, թող լինի Գյումրին, Վանաձորը: Թող բազմաբնակարան շենքեր կառուցեն ու տան մարդկանց, ասենք՝ 3 տարի ժամկետով, մինչև մարդիկ դասավորվեին: Եթե այդպես լիներ՝ ոչ ոք չէր հեռանա: Մարդն  ամեն ինչ՝ գործը, շահութաբեր կյանքը կորցրեց, եկավ հայրենիք, բայց հայրենիքը պայծառ ու սիրուն ապագայի հեռանկարները չտվեց: Եթե հեռանկար տա՝ 100 տոկոսով այստեղից ոչ ոք չի գնա: Ցավալին այն է, որ իրենց հարազատների հետ խոսելիս չեն քաջալերում նրանց  Հայաստան գալը, վերջիններն էլ ստիպված Բեյրութ են գնում, որտեղի կյանքը Հայաստանից 3 անգամ ավելի դժվար է, գործ չկա: Բեյրութահայության 30 տոկոսը աղքատ է, բայց նա սա չի ընդունում՝ առանց մտածելու, որ ժառանգաբար եկած տանն է մնում, չի աշխատել, չի գնել: Չեն կարողնաում Բեյրութից դուրս գալ, մի տեղ մեկնել հանգստանալու, նորմալ կյանք վարել, անգամ օգտագործված մեքենա ունենալ: Իսկ, եթե այս ամենը չես կարող ունենալ, ուրեմն աղքատ ես: Ցավալի է, բայց մենք  մեկ ազգ, մեկ մշակույթ չենք: Մենք՝ բոլորս ազգային, հավաքական գիտակցություն պետք է ունենանք: Մեկը մյուսին եթե օգնի՝ բոլորն էլ լավ կապրեն:

Ձեր նշած Գյումրի, Վանաձոր քաղաքներում կարծես թե համալսարաններ են ուզում կառուցել և ոչ՝ բազմաբնակարան շենքեր…

Լուրջ հարց է…Դասախոսներն ինչպե՞ս են գնալու..եթե ընտանիքներով, ապա ընտանիքի մյուս անդամների գործերն ո՞վ է անելու: Կարող են գոնե քիչ աշխատակազմ ունեցող ուսումնարանները տեղափոխել:

Այստեղ ուրիշ խնդիր է..մարդկանց կոնկրետ համալսարանների շենքերն են անհրաժեշտ…

-Չէ, մշակութային կյանք կա, մշակութային վերելք կա…

Մշակութային վերելք տանող ճանապարհին կարևոր է նաև գրքի դերը. Ի՞նչ է կատարվում ԱՄՆ գրական ասպարեզում և, արդյոք ծանո՞թ եք հայաստանյան  ժամանակակից գրողների գործերին:

-Հայաստանում բավականին լավ արձակագիրներ, երիտասարդ գրողներ կան, որոնք կամաց-կամաց իրենց ուղին կգտնեն, Երիտասարդներ կան, որ ձգտում ունեն, բայց մնում է մեկ լուրջ հարց.ո՞վ պետք է հովանավորի նրանց, քանի որ նյութապես եթե չապահովենք, նրանք հարմար գործ գտնելուն պես ինքնաբերաբար կհեռանան գրականությունից: Երիտասրադն էլ պետք է խիղճ ունենա, որ եթե իրեն գնահատեն կամ իր գիրքը տպագրեն, շարունակի իր գործը:

Իսկ մեզ մոտ ընդհանրապես երիտասարդ գրող չկա: Կան, որ 30-40 տարեկան են, բայց անգլերեն են գրում, հայերեն շատ քիչ գիտեն: Տարին 30-35 գիրք ենք հրատարակում՝ տարբեր տեսակի ու որակի: Թարգմանություններն են քիչ, ուզում ենք քաջալերել, որ շատանան: Սրա համար բյուջե է պետք, որպեսզի թարգմանիչն իմանա, որ աշխատանքի համար վարձատրվելու է:

Կարծես թե Դուք լավ օրինակ եք ծառայում, քանի որ վերջերս թարգմանել եք արաբ բանաստեղծներից մեկի՝  Արցախին նվիրված ստեղծագործությունը:

-Այո, Արցախի մասին շատ գեղեցիկ բանաստեղծություն էր գրել, թարգմանեցի և հրատարակություններիս մեջ որոշեցի ներառել: Նա հայ ժողովրդի լավագույն բարեկամներից էր, ընկերն իմ ուսուցիչն է եղել՝ Նազարյանը, ով հայերենից արաբերեն շատ գրքեր է թարգմանել:

Վերադառնանք մատենագիտական աշխատանքներին…Լսել եմ՝  մի շարք դժվարությունների եք հանդիպել:

2011 թվականին Ամերիկայի գրքի պատմությունը ներկայացրեցի: Դրա վրա աշխատեցի ավելի քան 2 տարի՝ ուրիշ գրքերի հետ միասին: Նախորդը ըստ անունների էր, այս մեկը՝ ժամանակագրական: Գնացի այն մարդկանց տները, ովքեր լավ գրադարան ունեն: Մարդիկ երբեմն չընդունեցին, չհասկացան անգամ գրողները…Չհասկացան, որ գիրքը փրկելու համար եմ անում այս աշխատանքը: Գիտեմ 3 գրողի, ովքեր 120 գիրք ունեին ու ցանկը ինձ չէին տվել: Ցավալին այն է, որ երբևէ չեն լսել, թե մատենագիտական աշխատանքն ինչ է նշանակում: Մինչև 2015  թականի դեկտեմբերը ծավալուն հոդված պետք է պատրաստեմ և այն գրքերը, որոնք չեմ գտել, պետք է գտնեմ ու մինչև հունվար տպագրեմ-վերջացնեմ ամերիկահայ գրքի պատմությունը:

Նկատել եմ՝ Ձեր գրքերի տպաքանակը 3000-ն անցնում է.գնո՞ւմ են, թե՞ նվիրում եք:

-Այս մատենագիտական աշխատանքը շատ ծանր էր: «Լույսի» 5-6 հատորները 3000 օրինակով եմ տպագրել, յուրաքանչյուրը: Գրքերս ամբողջությամբ 19.000 օրինակով են տպագրված: Մոտավորապես կեսը նվիրել եմ: 1700 դպրոցի՝ Հայաստան, Արցախ և Սփյուռքի 9 երկրներ: Նաև վաճառել եմ, բայց այս վերջին 1.5 տարում՝ ոչ: Եվ, հետո մատենագիտությունը պետք է գնեն այն մարդիկ, ովքեր հետաքրքրված են հայ գրքի պատմությամբ, ովքեր սիրում են գիրքը, մտահոգ են դրա ապագայով: Եվ մարդը, որ ամիսը 60-100.000 դրամ է ստանում որպես աշխատավարձ, բերեմ ու ասեմ՝ գիրքս գնի՞ր: Բարի գործ արած կլինեմ, եթե նվիրեմ. Սա ավեի ճիշտ է:

Խոսեցիք տներ գնալու, գրքեր փնտրելու մասին.Ինչպիսի՞ գրքերի մասին է խոսքը:

-Ամեն մի գրքի: 1127  գրողների 3046 գիրք: Սկսած կրոնական հրատարակություններից՝ (առաջինը 1857 թվականին է տպագրվել՝ «Ապաշխարացույց»), հետո կամաց-կամաց, երբ կուսակցություններն իրենց տպարանները ստեղծեցին, այդ թվում՝ թերթ, մամուլ, այլ գրքեր սկսեցին տպագրվել: Զարմանալին այն է, որ այնպիսի գրքեր են տպագրվել, որ մարդու մտքով անգամ չի անցնում: Մինչև 1930-40թթ. ոչ մի գրքի վերջում տպաքանակը չկա: Գրքեր կան, որ 50 օրինակով են եղել ու ծանոթներին են նվիրել ու վերջ: Եվ այդ գիրքն ո՞վ պետք է գտնի. ինձ նման խենթը:

Կա՞ գիրք, որ գտել եք ու զարմացել:

Այո, «Պատվո գիրքը»: Ամերկայի Հանգանակություն հայոց, 1921 թիվ, որի նախագահը Անդրանիկ Զորավարն էր: Մտքիս ծայրով անգամ չէր կարող անցնել, որ նման գիրք կա: Ազգային գրադարանում կա այդ գիրքը, բայց սխալներ կան, որոնք գտել եմ: Գրված է, օրինակ, որ Անդրանիկ Զորավարը գանձապահն է, իսկ իրականում նա այդ ձեռնարկի նախագահն էր: Այս գրքում տեղեկանում ենք, որ 550.000 դոլար գումար է հավաքված (այսօր դա 70-80 միլիոն դոլար է ), և այդ գումարով հազարավոր որբերի, զինվորների են օգնել: Գտա այս գիրքը, տիրոջը համոզեցի ու գրքերիս հետ փոխանակեցի:

Բոլոր գրքերը արևմտահայերենով են և դասական ուղղագրությամբ: Դուք է՞լ եք դասական ուղղագրությանը վերադառնալու ջատագովներից:

-Ես դասական ուղղագրության պաշտպանն եմ: Համոզված եմ, որ պետք է պահենք ավանդույթները: Մինչև 1918-20-ական թթ. Թումանյանը, Րաֆֆին և ուրիշները դասական ուղղագրությամբ են գրել: Փափագում եմ, որ մենք՝ լեզվաբաններս լուրջ կմտածենք ու կնստենք ու մեկ ուղղագրություն կստեղծենք:

2015-05-26 

http://asekose.am/am/post/ete-toun-meqena-counes-ou-hangsti-ces-meknoum-ouremn-axqat-es